Шоҳ-бой ҳақида латифалар
Бир куни подшо Афандидан сўраб қолди:
— Шу одамларга ҳайронман-да. Доим бир-бирлари билан жанжаллашганлари-жанжаллашган. Жанжал нимадан чиқаркин-а, Афандим?
— Одамлар бир-бирларига беҳосдан «аҳмоқ бўлма!» деб юборадилар. Жанжал шундан чиқади.
— Бўлмаган гап! Шу арзимаган гапдан ҳам жанжал чиқадими?!
— Чиқади.
— Чиқмайди!
— Аҳмоқ бўлманг! — деди Афанди жўрттага.
— Жаллод!— деб қичқирди подшо азбаройи жаҳли чиқиб кетганидан.
— Ана, айтмадимми, тақсир, битта «аҳмоқ бўлма»га жанжал тугул, ўлим чиқдику! Боринг бўлмаса, аҳмоқ бўла қолинг!
— Шу одамларга ҳайронман-да. Доим бир-бирлари билан жанжаллашганлари-жанжаллашган. Жанжал нимадан чиқаркин-а, Афандим?
— Одамлар бир-бирларига беҳосдан «аҳмоқ бўлма!» деб юборадилар. Жанжал шундан чиқади.
— Бўлмаган гап! Шу арзимаган гапдан ҳам жанжал чиқадими?!
— Чиқади.
— Чиқмайди!
— Аҳмоқ бўлманг! — деди Афанди жўрттага.
— Жаллод!— деб қичқирди подшо азбаройи жаҳли чиқиб кетганидан.
— Ана, айтмадимми, тақсир, битта «аҳмоқ бўлма»га жанжал тугул, ўлим чиқдику! Боринг бўлмаса, аҳмоқ бўла қолинг!
Бой одам билан ўғри одам дўст экан. Ўғри бойдан сўрабди:
— Сени сейфингни коди нечи?
Бой:
— Сейфимни кодини нима қиласан?
Ўғри:
— Агар эсингдан чиқиб қолса, сенга айтаман.
Бой:
— Кодини бир дафтарга ёзиб қўйганман.
Ўғри:
— Дафтаринг қаерда?
Бой:
— Сейфимни ичида.
— Сени сейфингни коди нечи?
Бой:
— Сейфимни кодини нима қиласан?
Ўғри:
— Агар эсингдан чиқиб қолса, сенга айтаман.
Бой:
— Кодини бир дафтарга ёзиб қўйганман.
Ўғри:
— Дафтаринг қаерда?
Бой:
— Сейфимни ичида.
Қадим замонда бир подшоҳ уч нодон вазирига буюрибди:
— Балиқни бошини олмасдан туриб, ўлдириб ҳузуримга олиб келинглар! Уччала вазир йўлга чиқибди.
Биринчи вазир:
— Агар балиқни бошини олмасак, қандай қилиб ўлдирамиз, - дебди.
Иккинчи вазир эса:
— Яхшиси подшоҳ хузурига ўлик балиқни олиб борамиз, - дебди.
Шунда учинчи вазир:
— Эй нодонлар! Шунгаям ақлингиз етмадими? Балиқни ўзимизнинг услубда, сувга чўктириб олиб борамиз, - дермиш.
— Балиқни бошини олмасдан туриб, ўлдириб ҳузуримга олиб келинглар! Уччала вазир йўлга чиқибди.
Биринчи вазир:
— Агар балиқни бошини олмасак, қандай қилиб ўлдирамиз, - дебди.
Иккинчи вазир эса:
— Яхшиси подшоҳ хузурига ўлик балиқни олиб борамиз, - дебди.
Шунда учинчи вазир:
— Эй нодонлар! Шунгаям ақлингиз етмадими? Балиқни ўзимизнинг услубда, сувга чўктириб олиб борамиз, - дермиш.
Икки улфат кўл бўйида гаплашиб ўтиришса, Хаммер машинасида бир бой келиб дебди:
— Йигитлар, кўлни қаери саёз? Машинамда нариги қирғоққа ўтиб кетмоқчиман.
— Мана бу еридан ўтсангиз бўлади, - деб жавоб беришибди.
Бой Хаммерида кўлга қараб ҳайдабди-ю, шу заҳоти чўкиб кетибди. Бир амаллаб сузиб чиққан бой:
— Саёз дегандиларинг-ку!? - деса, улфатлар ҳайрон бўлиб:
— Ҳозиргина шу ердан бир тўда ўрдаклар ўтиб кетишганди-да..., - дермиш.
— Йигитлар, кўлни қаери саёз? Машинамда нариги қирғоққа ўтиб кетмоқчиман.
— Мана бу еридан ўтсангиз бўлади, - деб жавоб беришибди.
Бой Хаммерида кўлга қараб ҳайдабди-ю, шу заҳоти чўкиб кетибди. Бир амаллаб сузиб чиққан бой:
— Саёз дегандиларинг-ку!? - деса, улфатлар ҳайрон бўлиб:
— Ҳозиргина шу ердан бир тўда ўрдаклар ўтиб кетишганди-да..., - дермиш.
Пошшо бир куни Афандини койиди:
— Фалончига бир иш буюрсам, ҳамма вақт икки-уч ишни бирйўла бажариб келади. Сиз эса бирорта ишни ҳам тузукроқ бажариб келолмайсиз!
Иттифоқо бир куни пошшо касал бўлиб, табиб айтиб келишни Афандига буюрди.
Афанди бориб тўрт кишини бошлаб келди-да, пошшога таъзим қилиб, фахр билан деди:
— Камина қулингиз ҳам тўрт ишни бир йўла бажариб келди, мана!— Орқада турган одамларни кўрсатди.
— Мен сизни табибга юборган эдим, булар кимлар, нима иш қилишади?—сўради пошшо ғазабланиб.
— Тақсир, касалсиз, иссиқ жонга ишонч йўқ. Буларнинг бири — табиб, сизни даволайди, иккинчиси сол, борди-ю, ўлиб қолгудек бўлсангиз мурдангизни ювади, учинчиси — жанозангизни ўқийдиган имом, тўртинчи-си бўлса — гўрков,— деб жавоб берди Афанди.
— Фалончига бир иш буюрсам, ҳамма вақт икки-уч ишни бирйўла бажариб келади. Сиз эса бирорта ишни ҳам тузукроқ бажариб келолмайсиз!
Иттифоқо бир куни пошшо касал бўлиб, табиб айтиб келишни Афандига буюрди.
Афанди бориб тўрт кишини бошлаб келди-да, пошшога таъзим қилиб, фахр билан деди:
— Камина қулингиз ҳам тўрт ишни бир йўла бажариб келди, мана!— Орқада турган одамларни кўрсатди.
— Мен сизни табибга юборган эдим, булар кимлар, нима иш қилишади?—сўради пошшо ғазабланиб.
— Тақсир, касалсиз, иссиқ жонга ишонч йўқ. Буларнинг бири — табиб, сизни даволайди, иккинчиси сол, борди-ю, ўлиб қолгудек бўлсангиз мурдангизни ювади, учинчиси — жанозангизни ўқийдиган имом, тўртинчи-си бўлса — гўрков,— деб жавоб берди Афанди.
Подшо бир куни Афандидан сўради:
— Афанди, менинг қадр-қимматим қанча бўлар экан?
Афанди ўйланиб туриб жавоб берди:
— Қадр-қимматингиз юз тилладан ошмайди. Подшонинг аччиғи келиб, ғазаб билан қичқирди:
— Нега менинг қадр-қимматимни бунчалик пастга урасан, белимдаги камаримнинг ўзи юз тилла-ку!
— Ўзингизни босинг, Подшо,— деди Афанди,— шунинг учун юз тилла дедим-да. Агар белингиздаги камар бўлмаса, ўзингиз бир чақага ҳам арзимайсиз.
— Афанди, менинг қадр-қимматим қанча бўлар экан?
Афанди ўйланиб туриб жавоб берди:
— Қадр-қимматингиз юз тилладан ошмайди. Подшонинг аччиғи келиб, ғазаб билан қичқирди:
— Нега менинг қадр-қимматимни бунчалик пастга урасан, белимдаги камаримнинг ўзи юз тилла-ку!
— Ўзингизни босинг, Подшо,— деди Афанди,— шунинг учун юз тилла дедим-да. Агар белингиздаги камар бўлмаса, ўзингиз бир чақага ҳам арзимайсиз.
Бир куни тунда афанди меҳмондан қайтаётса, йўлда калондимоғ бой учраб қолибди. Бой:
— Ҳа афанди, мен сизни мол деб ўйлабман, - дебди.
Афанди ҳозиржавоблик билан:
— Ҳа бой ота, мен бўлсам сизни қоронғуда одам деб ўйлабман, - деган экан.
— Ҳа афанди, мен сизни мол деб ўйлабман, - дебди.
Афанди ҳозиржавоблик билан:
— Ҳа бой ота, мен бўлсам сизни қоронғуда одам деб ўйлабман, - деган экан.
Афандини қозилик лавозимига қўймоқчи бўлдилар. Уни олдин подшо уламолар ўртасида имтиҳон қилиб кўриш керак эди. Афандини чақириб келишди.
— Фараз қилайлик, бир одамнинг эчкиси бор,— деди подшо Афандига,— уни бозорга олиб борди. Бир одамга «бор барака топ» қилиб сотди. Ҳали пулини олгунча бўлмай, эчки қўлидан чиқиб қочди. Бир одам уни ушлайман деган эди, эчки сузиб, унинг кўзини чиқарди. Энди бунга пулни ким тўлайди? Сотувчими, олувчими?
Афанди довдираб қолди. Кейин таваккалига:
— Сотувчи...— деб юборди.
— Сабаб?
— Чунки «эчким сузоғич, қочганда тутаман деган кишининг кўзини чиқазиб кўр қилади»— деб аввалдан айбини айтмаган.
— Фараз қилайлик, бир одамнинг эчкиси бор,— деди подшо Афандига,— уни бозорга олиб борди. Бир одамга «бор барака топ» қилиб сотди. Ҳали пулини олгунча бўлмай, эчки қўлидан чиқиб қочди. Бир одам уни ушлайман деган эди, эчки сузиб, унинг кўзини чиқарди. Энди бунга пулни ким тўлайди? Сотувчими, олувчими?
Афанди довдираб қолди. Кейин таваккалига:
— Сотувчи...— деб юборди.
— Сабаб?
— Чунки «эчким сузоғич, қочганда тутаман деган кишининг кўзини чиқазиб кўр қилади»— деб аввалдан айбини айтмаган.
Кунларнинг бирида афанди билан бой гаров боғлашибди. Ким тезроқ ва кўпроқ семирса, пул ютуғи ўшаники экан.
Гаров муддати тугай деб қолса ҳам, афанди ҳеч семирмасмиш. Бойни эса кун сайин вазни ортиб бораверибди.
Вақти келиб, бой афандининг уйига бориб:
— Ҳой афанди, чиқ мана мени семирганимни кўр! Эшигингдан сиғмаяпман, - деса, афанди деразадан билагини кўрсатиб:
— Жимжалоқ бармоғимни ўзи шунчалик бўлса, қандай қилиб эшикдан чиқаман?! – деган экан.
Гаров муддати тугай деб қолса ҳам, афанди ҳеч семирмасмиш. Бойни эса кун сайин вазни ортиб бораверибди.
Вақти келиб, бой афандининг уйига бориб:
— Ҳой афанди, чиқ мана мени семирганимни кўр! Эшигингдан сиғмаяпман, - деса, афанди деразадан билагини кўрсатиб:
— Жимжалоқ бармоғимни ўзи шунчалик бўлса, қандай қилиб эшикдан чиқаман?! – деган экан.
Афанди кечаси уйқуси келмай, кўчага чиқиб айланиб юрган эди, иттифоқо бир ўғрига дуч келиб қолди.
— Кимсан?! Бемаҳалда нима қилиб юрибсан? - дўқ урди ўғри.
— Шу шаҳарнинг ўғрилариданман,— деди Афанди ҳам бўш келмай. Ўзинг кимсан?!
— Мен ҳам бошқа бир шаҳардан келган зўр ўғриман. Учрашганимиз яхши бўлди, иккаламиз баҳамжиҳат иш қиламиз. Мен янги келганман, ҳали бу шаҳарнинг пасти баландини яхши билмайман. Қани айтингчи ишни қаердан бошласак бўлади?
— Шаҳар қозисининг бир оқ ҳанги эшаги бор. Аввал шуни ўғирласак, кейин бозорга бориб, иккита қоп билан озроқ арқон ўғриласак, иннайкейин шишафурушнинг дўконидан шиша ўғирлаб икки қопга лиқ тўлғизсакда, бизнинг ҳовлига обориб кўмиб қўйсак ёмон бўлмас эди. Шунда анчагача жонимиз тинчирди-да! Қалай, бу маслаҳатим сизга ёқадими?.
— Ўғри жавоб бергунча бўлмай, миршаблар келиб қолишди. Ўғри шилт уриб қочиб кетди, Афанди қўлга тушиб қолди. Унинг дод-фарёдига қулоқ солмай, олиб бориб зиндонга ташладилар...
Эрталаб уни сўроққа олиб чиқишди.
— Хўш Афандим,— деди ҳоким,— сизни туппа-тузук одам деб юрсак, ўғри боши экансиз-ку! Нима қилиб ўғри билан тун қоронғисида гаплашиб турувдингиз?
— Энди маслаҳатлашаётувдик-да. То бир қарорга келгунча бўлмай, миршабларингиз ушлаб олишди.
— Нима маслаҳат қилаётувдингизлар?
— Аввал қозининг оқ эшагини ўғирлаб, ундан кейин бозордан қоп билан арқон олиб, иннайкейин шишафурушнинг дўконини урмоқчи эдик.
Ҳоким ҳузур қилиб кулди:
— Ахир ўйланг, Афандим! Бунга сиз овора, биз овора, эшак овора. Шу ҳам ўғрилик бўлдими? Ҳа, эшак ўғриликка арзийди...
— Қулоқ солинг, тақсир. Эшакни вақтинча омонат ўғирлаб, шишани етказиб олгач, яна қозининг эшигидан секин киргизиб юбормоқчи эдик-да.
— Ие, ўғриликнинг омонати ҳам бўладими?
— Иш битгунча-да, тақсир. Нима қиламиз, жонли нарсани асраб, бошимизга даҳмаза орттириб. Ем-хашак учун тағин бировни қон қақшатиш яхшими?!
Ҳоким яна кулиб юборди:
— Шишанинг юзтасини бир тангага ҳам олмайди-ку! Шуям ўғрилик бўлдими?!
— Хўп, бўлмаса сизнингча нима қилишимиз керак эди?
— Киройи ўғрилик қилганга яраша подшонинг ғазнасини урсанг экан.
— Мана шуни сизга ўхшаган тажрибали одам ётиғи билан тушунтириб берса, дуруст бўларкан-да. Эҳ, аттанг! Ҳа майли, энди бундан кейин сиз бош қўшсангиз, биз бажонидил хизматингизга тайёрмиз.
— Кимсан?! Бемаҳалда нима қилиб юрибсан? - дўқ урди ўғри.
— Шу шаҳарнинг ўғрилариданман,— деди Афанди ҳам бўш келмай. Ўзинг кимсан?!
— Мен ҳам бошқа бир шаҳардан келган зўр ўғриман. Учрашганимиз яхши бўлди, иккаламиз баҳамжиҳат иш қиламиз. Мен янги келганман, ҳали бу шаҳарнинг пасти баландини яхши билмайман. Қани айтингчи ишни қаердан бошласак бўлади?
— Шаҳар қозисининг бир оқ ҳанги эшаги бор. Аввал шуни ўғирласак, кейин бозорга бориб, иккита қоп билан озроқ арқон ўғриласак, иннайкейин шишафурушнинг дўконидан шиша ўғирлаб икки қопга лиқ тўлғизсакда, бизнинг ҳовлига обориб кўмиб қўйсак ёмон бўлмас эди. Шунда анчагача жонимиз тинчирди-да! Қалай, бу маслаҳатим сизга ёқадими?.
— Ўғри жавоб бергунча бўлмай, миршаблар келиб қолишди. Ўғри шилт уриб қочиб кетди, Афанди қўлга тушиб қолди. Унинг дод-фарёдига қулоқ солмай, олиб бориб зиндонга ташладилар...
Эрталаб уни сўроққа олиб чиқишди.
— Хўш Афандим,— деди ҳоким,— сизни туппа-тузук одам деб юрсак, ўғри боши экансиз-ку! Нима қилиб ўғри билан тун қоронғисида гаплашиб турувдингиз?
— Энди маслаҳатлашаётувдик-да. То бир қарорга келгунча бўлмай, миршабларингиз ушлаб олишди.
— Нима маслаҳат қилаётувдингизлар?
— Аввал қозининг оқ эшагини ўғирлаб, ундан кейин бозордан қоп билан арқон олиб, иннайкейин шишафурушнинг дўконини урмоқчи эдик.
Ҳоким ҳузур қилиб кулди:
— Ахир ўйланг, Афандим! Бунга сиз овора, биз овора, эшак овора. Шу ҳам ўғрилик бўлдими? Ҳа, эшак ўғриликка арзийди...
— Қулоқ солинг, тақсир. Эшакни вақтинча омонат ўғирлаб, шишани етказиб олгач, яна қозининг эшигидан секин киргизиб юбормоқчи эдик-да.
— Ие, ўғриликнинг омонати ҳам бўладими?
— Иш битгунча-да, тақсир. Нима қиламиз, жонли нарсани асраб, бошимизга даҳмаза орттириб. Ем-хашак учун тағин бировни қон қақшатиш яхшими?!
Ҳоким яна кулиб юборди:
— Шишанинг юзтасини бир тангага ҳам олмайди-ку! Шуям ўғрилик бўлдими?!
— Хўп, бўлмаса сизнингча нима қилишимиз керак эди?
— Киройи ўғрилик қилганга яраша подшонинг ғазнасини урсанг экан.
— Мана шуни сизга ўхшаган тажрибали одам ётиғи билан тушунтириб берса, дуруст бўларкан-да. Эҳ, аттанг! Ҳа майли, энди бундан кейин сиз бош қўшсангиз, биз бажонидил хизматингизга тайёрмиз.
