Shoh-Boy haqida latifalar
Bir kuni podsho Afandidan so‘rab qoldi:
— Shu odamlarga hayronman-da. Doim bir-birlari bilan janjallashganlari-janjallashgan. Janjal nimadan chiqarkin-a, Afandim?
— Odamlar bir-birlariga behosdan «ahmoq bo‘lma!» deb yuboradilar. Janjal shundan chiqadi.
— Bo‘lmagan gap! Shu arzimagan gapdan ham janjal chiqadimi?!
— Chiqadi.
— Chiqmaydi!
— Ahmoq bo‘lmang! — dedi Afandi jo‘rttaga.
— Jallod!— deb qichqirdi podsho azbaroyi jahli chiqib ketganidan.
— Ana, aytmadimmi, taqsir, bitta «ahmoq bo‘lma»ga janjal tugul, o‘lim chiqdiku! Boring bo‘lmasa, ahmoq bo‘la qoling!
— Shu odamlarga hayronman-da. Doim bir-birlari bilan janjallashganlari-janjallashgan. Janjal nimadan chiqarkin-a, Afandim?
— Odamlar bir-birlariga behosdan «ahmoq bo‘lma!» deb yuboradilar. Janjal shundan chiqadi.
— Bo‘lmagan gap! Shu arzimagan gapdan ham janjal chiqadimi?!
— Chiqadi.
— Chiqmaydi!
— Ahmoq bo‘lmang! — dedi Afandi jo‘rttaga.
— Jallod!— deb qichqirdi podsho azbaroyi jahli chiqib ketganidan.
— Ana, aytmadimmi, taqsir, bitta «ahmoq bo‘lma»ga janjal tugul, o‘lim chiqdiku! Boring bo‘lmasa, ahmoq bo‘la qoling!
Boy odam bilan o‘g‘ri odam do‘st ekan. O‘g‘ri boydan so‘rabdi:
— Seni seyfingni kodi nechi?
Boy:
— Seyfimni kodini nima qilasan?
O‘g‘ri:
— Agar esingdan chiqib qolsa, senga aytaman.
Boy:
— Kodini bir daftarga yozib qo‘yganman.
O‘g‘ri:
— Daftaring qayerda?
Boy:
— Seyfimni ichida.
— Seni seyfingni kodi nechi?
Boy:
— Seyfimni kodini nima qilasan?
O‘g‘ri:
— Agar esingdan chiqib qolsa, senga aytaman.
Boy:
— Kodini bir daftarga yozib qo‘yganman.
O‘g‘ri:
— Daftaring qayerda?
Boy:
— Seyfimni ichida.
Qadim zamonda bir podshoh uch nodon vaziriga buyuribdi:
— Baliqni boshini olmasdan turib, o‘ldirib huzurimga olib kelinglar! Uchchala vazir yo‘lga chiqibdi.
Birinchi vazir:
— Agar baliqni boshini olmasak, qanday qilib o‘ldiramiz, - debdi.
Ikkinchi vazir esa:
— Yaxshisi podshoh xuzuriga o‘lik baliqni olib boramiz, - debdi.
Shunda uchinchi vazir:
— Ey nodonlar! Shungayam aqlingiz yetmadimi? Baliqni o‘zimizning uslubda, suvga cho‘ktirib olib boramiz, - dermish.
— Baliqni boshini olmasdan turib, o‘ldirib huzurimga olib kelinglar! Uchchala vazir yo‘lga chiqibdi.
Birinchi vazir:
— Agar baliqni boshini olmasak, qanday qilib o‘ldiramiz, - debdi.
Ikkinchi vazir esa:
— Yaxshisi podshoh xuzuriga o‘lik baliqni olib boramiz, - debdi.
Shunda uchinchi vazir:
— Ey nodonlar! Shungayam aqlingiz yetmadimi? Baliqni o‘zimizning uslubda, suvga cho‘ktirib olib boramiz, - dermish.
Ikki ulfat ko‘l bo‘yida gaplashib o‘tirishsa, Xammer mashinasida bir boy kelib debdi:
— Yigitlar, ko‘lni qayeri sayoz? Mashinamda narigi qirg‘oqqa o‘tib ketmoqchiman.
— Mana bu yeridan o‘tsangiz bo‘ladi, - deb javob berishibdi.
Boy Xammerida ko‘lga qarab haydabdi-yu, shu zahoti cho‘kib ketibdi. Bir amallab suzib chiqqan boy:
— Sayoz degandilaring-ku!? - desa, ulfatlar hayron bo‘lib:
— Hozirgina shu yerdan bir to‘da o‘rdaklar o‘tib ketishgandi-da..., - dermish.
— Yigitlar, ko‘lni qayeri sayoz? Mashinamda narigi qirg‘oqqa o‘tib ketmoqchiman.
— Mana bu yeridan o‘tsangiz bo‘ladi, - deb javob berishibdi.
Boy Xammerida ko‘lga qarab haydabdi-yu, shu zahoti cho‘kib ketibdi. Bir amallab suzib chiqqan boy:
— Sayoz degandilaring-ku!? - desa, ulfatlar hayron bo‘lib:
— Hozirgina shu yerdan bir to‘da o‘rdaklar o‘tib ketishgandi-da..., - dermish.
Poshsho bir kuni Afandini koyidi:
— Falonchiga bir ish buyursam, hamma vaqt ikki-uch ishni biryo‘la bajarib keladi. Siz esa birorta ishni ham tuzukroq bajarib kelolmaysiz!
Ittifoqo bir kuni poshsho kasal bo‘lib, tabib aytib kelishni Afandiga buyurdi.
Afandi borib to‘rt kishini boshlab keldi-da, poshshoga ta’zim qilib, faxr bilan dedi:
— Kamina qulingiz ham to‘rt ishni bir yo‘la bajarib keldi, mana!— Orqada turgan odamlarni ko‘rsatdi.
— Men sizni tabibga yuborgan edim, bular kimlar, nima ish qilishadi?—so‘radi poshsho g‘azablanib.
— Taqsir, kasalsiz, issiq jonga ishonch yo‘q. Bularning biri — tabib, sizni davolaydi, ikkinchisi sol, bordi-yu, o‘lib qolgudek bo‘lsangiz murdangizni yuvadi, uchinchisi — janozangizni o‘qiydigan imom, to‘rtinchi-si bo‘lsa — go‘rkov,— deb javob berdi Afandi.
— Falonchiga bir ish buyursam, hamma vaqt ikki-uch ishni biryo‘la bajarib keladi. Siz esa birorta ishni ham tuzukroq bajarib kelolmaysiz!
Ittifoqo bir kuni poshsho kasal bo‘lib, tabib aytib kelishni Afandiga buyurdi.
Afandi borib to‘rt kishini boshlab keldi-da, poshshoga ta’zim qilib, faxr bilan dedi:
— Kamina qulingiz ham to‘rt ishni bir yo‘la bajarib keldi, mana!— Orqada turgan odamlarni ko‘rsatdi.
— Men sizni tabibga yuborgan edim, bular kimlar, nima ish qilishadi?—so‘radi poshsho g‘azablanib.
— Taqsir, kasalsiz, issiq jonga ishonch yo‘q. Bularning biri — tabib, sizni davolaydi, ikkinchisi sol, bordi-yu, o‘lib qolgudek bo‘lsangiz murdangizni yuvadi, uchinchisi — janozangizni o‘qiydigan imom, to‘rtinchi-si bo‘lsa — go‘rkov,— deb javob berdi Afandi.
Podsho bir kuni Afandidan so‘radi:
— Afandi, mening qadr-qimmatim qancha bo‘lar ekan?
Afandi o‘ylanib turib javob berdi:
— Qadr-qimmatingiz yuz tilladan oshmaydi. Podshoning achchig‘i kelib, g‘azab bilan qichqirdi:
— Nega mening qadr-qimmatimni bunchalik pastga urasan, belimdagi kamarimning o‘zi yuz tilla-ku!
— O‘zingizni bosing, Podsho,— dedi Afandi,— shuning uchun yuz tilla dedim-da. Agar belingizdagi kamar bo‘lmasa, o‘zingiz bir chaqaga ham arzimaysiz.
— Afandi, mening qadr-qimmatim qancha bo‘lar ekan?
Afandi o‘ylanib turib javob berdi:
— Qadr-qimmatingiz yuz tilladan oshmaydi. Podshoning achchig‘i kelib, g‘azab bilan qichqirdi:
— Nega mening qadr-qimmatimni bunchalik pastga urasan, belimdagi kamarimning o‘zi yuz tilla-ku!
— O‘zingizni bosing, Podsho,— dedi Afandi,— shuning uchun yuz tilla dedim-da. Agar belingizdagi kamar bo‘lmasa, o‘zingiz bir chaqaga ham arzimaysiz.
Bir kuni tunda afandi mehmondan qaytayotsa, yo‘lda kalondimog‘ boy uchrab qolibdi. Boy:
— Ha afandi, men sizni mol deb o‘ylabman, - debdi.
Afandi hozirjavoblik bilan:
— Ha boy ota, men bo‘lsam sizni qorong‘uda odam deb o‘ylabman, - degan ekan.
— Ha afandi, men sizni mol deb o‘ylabman, - debdi.
Afandi hozirjavoblik bilan:
— Ha boy ota, men bo‘lsam sizni qorong‘uda odam deb o‘ylabman, - degan ekan.
Afandini qozilik lavozimiga qo‘ymoqchi bo‘ldilar. Uni oldin podsho ulamolar o‘rtasida imtihon qilib ko‘rish kerak edi. Afandini chaqirib kelishdi.
— Faraz qilaylik, bir odamning echkisi bor,— dedi podsho Afandiga,— uni bozorga olib bordi. Bir odamga «bor baraka top» qilib sotdi. Hali pulini olguncha bo‘lmay, echki qo‘lidan chiqib qochdi. Bir odam uni ushlayman degan edi, echki suzib, uning ko‘zini chiqardi. Endi bunga pulni kim to‘laydi? Sotuvchimi, oluvchimi?
Afandi dovdirab qoldi. Keyin tavakkaliga:
— Sotuvchi...— deb yubordi.
— Sabab?
— Chunki «echkim suzog‘ich, qochganda tutaman degan kishining ko‘zini chiqazib ko‘r qiladi»— deb avvaldan aybini aytmagan.
— Faraz qilaylik, bir odamning echkisi bor,— dedi podsho Afandiga,— uni bozorga olib bordi. Bir odamga «bor baraka top» qilib sotdi. Hali pulini olguncha bo‘lmay, echki qo‘lidan chiqib qochdi. Bir odam uni ushlayman degan edi, echki suzib, uning ko‘zini chiqardi. Endi bunga pulni kim to‘laydi? Sotuvchimi, oluvchimi?
Afandi dovdirab qoldi. Keyin tavakkaliga:
— Sotuvchi...— deb yubordi.
— Sabab?
— Chunki «echkim suzog‘ich, qochganda tutaman degan kishining ko‘zini chiqazib ko‘r qiladi»— deb avvaldan aybini aytmagan.
Kunlarning birida afandi bilan boy garov bog‘lashibdi. Kim tezroq va ko‘proq semirsa, pul yutug‘i o‘shaniki ekan.
Garov muddati tugay deb qolsa ham, afandi hech semirmasmish. Boyni esa kun sayin vazni ortib boraveribdi.
Vaqti kelib, boy afandining uyiga borib:
— Hoy afandi, chiq mana meni semirganimni ko‘r! Eshigingdan sig‘mayapman, - desa, afandi derazadan bilagini ko‘rsatib:
— Jimjaloq barmog‘imni o‘zi shunchalik bo‘lsa, qanday qilib eshikdan chiqaman?! – degan ekan.
Garov muddati tugay deb qolsa ham, afandi hech semirmasmish. Boyni esa kun sayin vazni ortib boraveribdi.
Vaqti kelib, boy afandining uyiga borib:
— Hoy afandi, chiq mana meni semirganimni ko‘r! Eshigingdan sig‘mayapman, - desa, afandi derazadan bilagini ko‘rsatib:
— Jimjaloq barmog‘imni o‘zi shunchalik bo‘lsa, qanday qilib eshikdan chiqaman?! – degan ekan.
Afandi kechasi uyqusi kelmay, ko‘chaga chiqib aylanib yurgan edi, ittifoqo bir o‘g‘riga duch kelib qoldi.
— Kimsan?! Bemahalda nima qilib yuribsan? - do‘q urdi o‘g‘ri.
— Shu shaharning o‘g‘rilaridanman,— dedi Afandi ham bo‘sh kelmay. O‘zing kimsan?!
— Men ham boshqa bir shahardan kelgan zo‘r o‘g‘riman. Uchrashganimiz yaxshi bo‘ldi, ikkalamiz bahamjihat ish qilamiz. Men yangi kelganman, hali bu shaharning pasti balandini yaxshi bilmayman. Qani aytingchi ishni qayerdan boshlasak bo‘ladi?
— Shahar qozisining bir oq hangi eshagi bor. Avval shuni o‘g‘irlasak, keyin bozorga borib, ikkita qop bilan ozroq arqon o‘g‘rilasak, innaykeyin shishafurushning do‘konidan shisha o‘g‘irlab ikki qopga liq to‘lg‘izsakda, bizning hovliga oborib ko‘mib qo‘ysak yomon bo‘lmas edi. Shunda anchagacha jonimiz tinchirdi-da! Qalay, bu maslahatim sizga yoqadimi?.
— O‘g‘ri javob berguncha bo‘lmay, mirshablar kelib qolishdi. O‘g‘ri shilt urib qochib ketdi, Afandi qo‘lga tushib qoldi. Uning dod-faryodiga quloq solmay, olib borib zindonga tashladilar...
Ertalab uni so‘roqqa olib chiqishdi.
— Xo‘sh Afandim,— dedi hokim,— sizni tuppa-tuzuk odam deb yursak, o‘g‘ri boshi ekansiz-ku! Nima qilib o‘g‘ri bilan tun qorong‘isida gaplashib turuvdingiz?
— Endi maslahatlashayotuvdik-da. To bir qarorga kelguncha bo‘lmay, mirshablaringiz ushlab olishdi.
— Nima maslahat qilayotuvdingizlar?
— Avval qozining oq eshagini o‘g‘irlab, undan keyin bozordan qop bilan arqon olib, innaykeyin shishafurushning do‘konini urmoqchi edik.
Hokim huzur qilib kuldi:
— Axir o‘ylang, Afandim! Bunga siz ovora, biz ovora, eshak ovora. Shu ham o‘g‘rilik bo‘ldimi? Ha, eshak o‘g‘rilikka arziydi...
— Quloq soling, taqsir. Eshakni vaqtincha omonat o‘g‘irlab, shishani yetkazib olgach, yana qozining eshigidan sekin kirgizib yubormoqchi edik-da.
— Iye, o‘g‘rilikning omonati ham bo‘ladimi?
— Ish bitguncha-da, taqsir. Nima qilamiz, jonli narsani asrab, boshimizga dahmaza orttirib. Yem-xashak uchun tag‘in birovni qon qaqshatish yaxshimi?!
Hokim yana kulib yubordi:
— Shishaning yuztasini bir tangaga ham olmaydi-ku! Shuyam o‘g‘rilik bo‘ldimi?!
— Xo‘p, bo‘lmasa sizningcha nima qilishimiz kyerak edi?
— Kiroyi o‘g‘rilik qilganga yarasha podshoning g‘aznasini ursang ekan.
— Mana shuni sizga o‘xshagan tajribali odam yotig‘i bilan tushuntirib bersa, durust bo‘larkan-da. Eh, attang! Ha mayli, endi bundan keyin siz bosh qo‘shsangiz, biz bajonidil xizmatingizga tayyormiz.
— Kimsan?! Bemahalda nima qilib yuribsan? - do‘q urdi o‘g‘ri.
— Shu shaharning o‘g‘rilaridanman,— dedi Afandi ham bo‘sh kelmay. O‘zing kimsan?!
— Men ham boshqa bir shahardan kelgan zo‘r o‘g‘riman. Uchrashganimiz yaxshi bo‘ldi, ikkalamiz bahamjihat ish qilamiz. Men yangi kelganman, hali bu shaharning pasti balandini yaxshi bilmayman. Qani aytingchi ishni qayerdan boshlasak bo‘ladi?
— Shahar qozisining bir oq hangi eshagi bor. Avval shuni o‘g‘irlasak, keyin bozorga borib, ikkita qop bilan ozroq arqon o‘g‘rilasak, innaykeyin shishafurushning do‘konidan shisha o‘g‘irlab ikki qopga liq to‘lg‘izsakda, bizning hovliga oborib ko‘mib qo‘ysak yomon bo‘lmas edi. Shunda anchagacha jonimiz tinchirdi-da! Qalay, bu maslahatim sizga yoqadimi?.
— O‘g‘ri javob berguncha bo‘lmay, mirshablar kelib qolishdi. O‘g‘ri shilt urib qochib ketdi, Afandi qo‘lga tushib qoldi. Uning dod-faryodiga quloq solmay, olib borib zindonga tashladilar...
Ertalab uni so‘roqqa olib chiqishdi.
— Xo‘sh Afandim,— dedi hokim,— sizni tuppa-tuzuk odam deb yursak, o‘g‘ri boshi ekansiz-ku! Nima qilib o‘g‘ri bilan tun qorong‘isida gaplashib turuvdingiz?
— Endi maslahatlashayotuvdik-da. To bir qarorga kelguncha bo‘lmay, mirshablaringiz ushlab olishdi.
— Nima maslahat qilayotuvdingizlar?
— Avval qozining oq eshagini o‘g‘irlab, undan keyin bozordan qop bilan arqon olib, innaykeyin shishafurushning do‘konini urmoqchi edik.
Hokim huzur qilib kuldi:
— Axir o‘ylang, Afandim! Bunga siz ovora, biz ovora, eshak ovora. Shu ham o‘g‘rilik bo‘ldimi? Ha, eshak o‘g‘rilikka arziydi...
— Quloq soling, taqsir. Eshakni vaqtincha omonat o‘g‘irlab, shishani yetkazib olgach, yana qozining eshigidan sekin kirgizib yubormoqchi edik-da.
— Iye, o‘g‘rilikning omonati ham bo‘ladimi?
— Ish bitguncha-da, taqsir. Nima qilamiz, jonli narsani asrab, boshimizga dahmaza orttirib. Yem-xashak uchun tag‘in birovni qon qaqshatish yaxshimi?!
Hokim yana kulib yubordi:
— Shishaning yuztasini bir tangaga ham olmaydi-ku! Shuyam o‘g‘rilik bo‘ldimi?!
— Xo‘p, bo‘lmasa sizningcha nima qilishimiz kyerak edi?
— Kiroyi o‘g‘rilik qilganga yarasha podshoning g‘aznasini ursang ekan.
— Mana shuni sizga o‘xshagan tajribali odam yotig‘i bilan tushuntirib bersa, durust bo‘larkan-da. Eh, attang! Ha mayli, endi bundan keyin siz bosh qo‘shsangiz, biz bajonidil xizmatingizga tayyormiz.
