Shoh-Boy haqida latifalar
Saroy folbinini shoh o‘z huzuriga chaqirib debdi:
— Mening taqdirimni bilasanmi?
— Ha, bilaman, - debdi folbin.
Shohning jahli chiqib:
— Sen o‘z taqdiringni bilib olgin avval, - deb uning boshini tanasidan judo qilibdi.
Ikkinchi folbin shoh huzuriga kelibdi.
— Mening taqdirimni bilasanmi? - so‘rabdi shoh.
— Yo‘q, men sizni qachon o‘lishingizni bilaman.
— Qachon? - darg‘azab bo‘libdi shoh.
— Mening o‘limimdan ikki kun o‘tgandan keyin, - javob beribdi folbin.
— Mening taqdirimni bilasanmi?
— Ha, bilaman, - debdi folbin.
Shohning jahli chiqib:
— Sen o‘z taqdiringni bilib olgin avval, - deb uning boshini tanasidan judo qilibdi.
Ikkinchi folbin shoh huzuriga kelibdi.
— Mening taqdirimni bilasanmi? - so‘rabdi shoh.
— Yo‘q, men sizni qachon o‘lishingizni bilaman.
— Qachon? - darg‘azab bo‘libdi shoh.
— Mening o‘limimdan ikki kun o‘tgandan keyin, - javob beribdi folbin.
Poshsho bir kuni Afandining oldida oynaga qarab, o‘zining xunukligidan shikoyat qildi:
— Qara, odam ham shunaqa xunuk, badbashara bo‘ladimi?
— Bir marta oynaga qarab shuncha xafa bo‘lasiz,— javob berdi Afandi,— o‘lmagan bizning jonimiz: har kun sizni o‘n marta ko‘rsak ham chidab yura beramiz.
— Qara, odam ham shunaqa xunuk, badbashara bo‘ladimi?
— Bir marta oynaga qarab shuncha xafa bo‘lasiz,— javob berdi Afandi,— o‘lmagan bizning jonimiz: har kun sizni o‘n marta ko‘rsak ham chidab yura beramiz.
Judayam ziqna boy bo‘lgan ekan. Bir kuni qo‘shni qishloqqa oshnasinikiga mehmonga boribdi. Endi o‘tirgan ekan, uydagi shamni o‘chirib keldimmi yo‘qmi, degan savol qiynay boshlabdi. Borib kelay desa yo‘l uzoq, bormay desa shamni erib qolishini o‘ylab yuragi uvishib ketibdi. Oxiri chidolmay yo‘lga tushibdi. Xalloslab uyiga kelib, eshikni taqillatibdi. Xotini chiqib, eshikni ochmoqchi bo‘lgan ekan...
Boy:
— Eshikni ochma, hadyeb ochib yopilaversa eshik yemirilib ketadi. Uydagi shamni uchirib qo‘y, shuni aytishga kelgan edim. Men shundoq izimga qaytib ketaman. Tayyor oshdan qolmay.
Xotini:
— Voy dadajonisi-yey, menku shamni allaqachon o‘chirib qo‘yganman, siz shu gapni aytish uchun shuncha yo‘l bosib keldizmi, kovushingizni tagini yemirib?
Boy:
— Xavotir olma xotin, kovushim qo‘ltig‘imda!
Boy:
— Eshikni ochma, hadyeb ochib yopilaversa eshik yemirilib ketadi. Uydagi shamni uchirib qo‘y, shuni aytishga kelgan edim. Men shundoq izimga qaytib ketaman. Tayyor oshdan qolmay.
Xotini:
— Voy dadajonisi-yey, menku shamni allaqachon o‘chirib qo‘yganman, siz shu gapni aytish uchun shuncha yo‘l bosib keldizmi, kovushingizni tagini yemirib?
Boy:
— Xavotir olma xotin, kovushim qo‘ltig‘imda!
Bir boyning kambag‘al qo‘shnisi bor ekan. Bir kuni boy kambag‘al qo‘shnisini devoridan mo‘ralasa, kambag‘al ko‘zani silabdi. Ichidan jin chiqibdi-yu, — Amringizga muntazirman, - debdi.
Kambag‘al qo‘shnisi jinga qarab:
— Bitta choy damlab kel!, - desa, zum o‘tmay jin choynakda choy olib kelibdi.
Buni ko‘rgan boy yugurib chiqib qo‘shnisiga:
— Shu ko‘zani menga sot! Istagan pulingni beraman, - deb yolvoribdi. Kambag‘al boyni hamma pullarini, uyini, xazinasini olib, ko‘zani unga beribdi.
Boy xursand bo‘lib, eski kulbaga kiribdi-da, ko‘zani silabdi:
— Amringizga muntazirman, - deb chiqibdi jin ichidan.
— Menga katta saroy, behisob tilla ber!, - desa, jin:
— Buni iloji yo‘q. Chunki men faqat choy damlashni bilaman, - dermish.
Kambag‘al qo‘shnisi jinga qarab:
— Bitta choy damlab kel!, - desa, zum o‘tmay jin choynakda choy olib kelibdi.
Buni ko‘rgan boy yugurib chiqib qo‘shnisiga:
— Shu ko‘zani menga sot! Istagan pulingni beraman, - deb yolvoribdi. Kambag‘al boyni hamma pullarini, uyini, xazinasini olib, ko‘zani unga beribdi.
Boy xursand bo‘lib, eski kulbaga kiribdi-da, ko‘zani silabdi:
— Amringizga muntazirman, - deb chiqibdi jin ichidan.
— Menga katta saroy, behisob tilla ber!, - desa, jin:
— Buni iloji yo‘q. Chunki men faqat choy damlashni bilaman, - dermish.
Bir kuni podshoh xalqi qanday kun kechirayotganiga kiziqib, eski kiyimlarni kiyib olibdi-da, bozorga boribdi. Go‘sht rastasini oldiga borib:
— Bir kilo go‘sht necha pul?
— Besh tillo!
— Nega buncha qimmat?
— Chunki podshohimiz nodon!
Podshoh saroyga qaytibdi. Ertasiga bashang kiyinib, endi soqchilari bilan yana o‘sha go‘sht sotuvchisini oldiga boribdi:
— Assalomu alaykum, podshohim, - debdi sotuvchi.
— Go‘shtni qanchadan sotyapsan? - so‘rabdi podshoh
— Besh tillodan!
— Nega buncha qimmat?!
— Kecha siz nodonga aytdim-ku...
— Bir kilo go‘sht necha pul?
— Besh tillo!
— Nega buncha qimmat?
— Chunki podshohimiz nodon!
Podshoh saroyga qaytibdi. Ertasiga bashang kiyinib, endi soqchilari bilan yana o‘sha go‘sht sotuvchisini oldiga boribdi:
— Assalomu alaykum, podshohim, - debdi sotuvchi.
— Go‘shtni qanchadan sotyapsan? - so‘rabdi podshoh
— Besh tillodan!
— Nega buncha qimmat?!
— Kecha siz nodonga aytdim-ku...
Podsho Afandiga ikki yuzta qo‘y berib, ta’kidladi:
— Shu qo‘ylarning sonini kamaytirmay qo‘zilatib, boqib berasan, — sut-qatig‘i xizmatingga!
Afandi qo‘ylarni haydab sahroga chiqib ketdi. Qarasa: poshsho uni aldab, sovliq emas, hammasiga qo‘chqor bergan ekan. Afandi ham qo‘ylarni bir chekkadan so‘yib yeya berdi, Qo‘ylar tugagach, podshoning muhlati ham tugadi. Afandi uyiga qaytib keldi, ammo o‘rdaga bormadi.
G‘azablangan podsho Afandining uyiga yasovul yuborgan edi, u: «Afandi tug‘ib yotgan ekan» degan xabarni keltirdi.
Tutoqib ketgan podsho Afandining uyiga kelib chaqirgan edi, Afandining xotini bunday javob berdi:
— Afandi tug‘ib yotibdilar, ishingiz bo‘lsa aytib keta qoling, aylanay, o‘zlari hech yerga chiqolmaydilar.
— Iya, er kishi ham tug‘adimi? Bu qanday noma’qulchilik!— qichqirdi podsho.
podshoga javoban xotinining yonida turgan Afandi der edi:
— Taqsirimning qo‘chqorlari tuqqanda, men tug‘sam ajablanadigan joyi bormi?!
— Shu qo‘ylarning sonini kamaytirmay qo‘zilatib, boqib berasan, — sut-qatig‘i xizmatingga!
Afandi qo‘ylarni haydab sahroga chiqib ketdi. Qarasa: poshsho uni aldab, sovliq emas, hammasiga qo‘chqor bergan ekan. Afandi ham qo‘ylarni bir chekkadan so‘yib yeya berdi, Qo‘ylar tugagach, podshoning muhlati ham tugadi. Afandi uyiga qaytib keldi, ammo o‘rdaga bormadi.
G‘azablangan podsho Afandining uyiga yasovul yuborgan edi, u: «Afandi tug‘ib yotgan ekan» degan xabarni keltirdi.
Tutoqib ketgan podsho Afandining uyiga kelib chaqirgan edi, Afandining xotini bunday javob berdi:
— Afandi tug‘ib yotibdilar, ishingiz bo‘lsa aytib keta qoling, aylanay, o‘zlari hech yerga chiqolmaydilar.
— Iya, er kishi ham tug‘adimi? Bu qanday noma’qulchilik!— qichqirdi podsho.
podshoga javoban xotinining yonida turgan Afandi der edi:
— Taqsirimning qo‘chqorlari tuqqanda, men tug‘sam ajablanadigan joyi bormi?!
Bir boy keksayib qolganiga qaramay, Afandining qiziga ishqiboz bo‘lib qoldi:
— Jonginam, sizni sevib qoldim, suvga desangiz — suvga, o‘tga desangiz — o‘tga siz uchun kirishga tayyorman,— dedi u.
— Yerga kiring, desam-chi? — dedi qiz.
— Jonginam, sizni sevib qoldim, suvga desangiz — suvga, o‘tga desangiz — o‘tga siz uchun kirishga tayyorman,— dedi u.
— Yerga kiring, desam-chi? — dedi qiz.
Podsho bir marosimda atoqli odamlarga to‘n kiygizdi va Afandini masxara qilish uchun unga eshakning to‘qimini berdi. A’yonlar qatori Afandi ham podshoni duo qilib, minnatdorchilik bildirdi, so‘ng bunday dedi:
— Sizlarga shohim odamlar kiyadigan to‘n berdilar, menga esa, shohona lutf-karamlar qilib, o‘z kiyimlarini yechib berdilar.
— Sizlarga shohim odamlar kiyadigan to‘n berdilar, menga esa, shohona lutf-karamlar qilib, o‘z kiyimlarini yechib berdilar.
Kunlarning birida katta boy ziyofat berdi. Shahar hokimi va boshqa amaldorlar qatorida Afandini ham taklif qildi.
Boy hokim uchun uyning to‘ridan joy hozirlab, unga a’lo noz-ne’matlarni qo‘yar, boshqa odamlarga oddiy ovqatlarni tortar edi. Afandi hokimning yoniga o‘tirdi-da o‘z kosasiga hokimnikini, almashtirib oldi. Buni ko‘rgan boy toqatsizlanib qichqirdi:
— Afandi, u ovqatga tegmang, zarar qiladi!
— Bilaman,— javob berdi Afandi,— hokim hazratlari bu ovqatni yeb shikastlanib qolmasinlar, hokim uchun men zararlanay deyapman.
Boy hokim uchun uyning to‘ridan joy hozirlab, unga a’lo noz-ne’matlarni qo‘yar, boshqa odamlarga oddiy ovqatlarni tortar edi. Afandi hokimning yoniga o‘tirdi-da o‘z kosasiga hokimnikini, almashtirib oldi. Buni ko‘rgan boy toqatsizlanib qichqirdi:
— Afandi, u ovqatga tegmang, zarar qiladi!
— Bilaman,— javob berdi Afandi,— hokim hazratlari bu ovqatni yeb shikastlanib qolmasinlar, hokim uchun men zararlanay deyapman.
Afandi podshoga vazir edi. Podsho nihoyatda ahmoq bo‘lib, chet ellardan kelgan elchilar, olimlar, sayyohlar oldida bo‘lar-bo‘lmas gaplarni aytib, hadeb, o‘z ahmoqligini oshkora qila berar, Afandi doim undan xijolat bo‘lib, uning gaplarini shuvagani-shuvagan edi. Kunlarning birida Afandi bozor bo‘lganidan podshoga dedi:
— Bundan keyin birov bilan gaplashayotganingizda, oyog‘ingizga ip bog‘lay-da, bir uchini ko‘rpacha tagidan ushlab turay, to‘g‘ri javob bersangiz yoki o‘rinli savol tashlasangiz tek turaveraman, aynisangiz, ipni asta tortib qo‘yaman.
Bu gap podshoga ma’qul tushdi. Bir mamlakatdan elchi kelganda xuddi shunday qilindi. Elchi kirib o‘tirishi bilan podsho so‘radi:
— Qalay, mamlakatingizda it, mushuklar semizmi? Afandi ipni sekin tortdi, podsho gapdan to‘xtagandan keyin, Afandi elchiga bu gapning «ma’no»sini izohlay boshladi:
— Shohimiz shunday teglik gapiradilarki, it, mushukning semizligi xalqning osoyishta va farovon turmush kechirishini ko‘rsatadi.
Elchi bu gapdan kanoatlanib, podshoga ta’zim qildi. Buni ko‘rib podsho Afandiga o‘shqirdi:
— Ahmoq, shunday chuqur gap aytgan bo‘lsam, nega ipni tortding!
— Bundan keyin birov bilan gaplashayotganingizda, oyog‘ingizga ip bog‘lay-da, bir uchini ko‘rpacha tagidan ushlab turay, to‘g‘ri javob bersangiz yoki o‘rinli savol tashlasangiz tek turaveraman, aynisangiz, ipni asta tortib qo‘yaman.
Bu gap podshoga ma’qul tushdi. Bir mamlakatdan elchi kelganda xuddi shunday qilindi. Elchi kirib o‘tirishi bilan podsho so‘radi:
— Qalay, mamlakatingizda it, mushuklar semizmi? Afandi ipni sekin tortdi, podsho gapdan to‘xtagandan keyin, Afandi elchiga bu gapning «ma’no»sini izohlay boshladi:
— Shohimiz shunday teglik gapiradilarki, it, mushukning semizligi xalqning osoyishta va farovon turmush kechirishini ko‘rsatadi.
Elchi bu gapdan kanoatlanib, podshoga ta’zim qildi. Buni ko‘rib podsho Afandiga o‘shqirdi:
— Ahmoq, shunday chuqur gap aytgan bo‘lsam, nega ipni tortding!
