Afandi haqida latifalar
Yozning issiq, dim kunlarining birida podsho Afandi bilan boqqa chiqdi. Pashshalar bet-qo‘liga qo‘na berganidan bezor bo‘lgan podsho so‘radi:
— Nega bu pashshalar faqat menga yopishadilar, sira sizga qo‘nmaydi?
— Zehn qo‘yib qarasinlar,— javob berdi Afandi, — pashshalarning hammasi o‘z pashshangiz!
— Nega bu pashshalar faqat menga yopishadilar, sira sizga qo‘nmaydi?
— Zehn qo‘yib qarasinlar,— javob berdi Afandi, — pashshalarning hammasi o‘z pashshangiz!
Podsho Afandiga buyurdi:
— Mana bu otga minib, egardan tushmasdan hokimni aytib keling! Afandi otga minib, hokimning uyiga bordi, devordan qarasa, hokim mehmonlari bilan palov yeb o‘tiribdi. Afandi darhol otdan tushdi-yu, egarni otdan oldi, egarni minganicha hokimning hovlisiga kirdi. Hokim buni ko‘rib: Bu qanaqasi?—deb so‘radi.
— Podshoning amri shu,— dedi Afandi.
Afandi egardan tushmasdan turib, palovdan to‘yib yegach podshoning amrini hokimga aytdi. Hokim Afandidan koyidi:
— Shu gapingizni avval aytsangiz bo‘lmasmidi, bu aqlni sizga kim o‘rgatdi?
Afandi javob berdi:
— Osh o‘rgatdi, begim, osh!
— Mana bu otga minib, egardan tushmasdan hokimni aytib keling! Afandi otga minib, hokimning uyiga bordi, devordan qarasa, hokim mehmonlari bilan palov yeb o‘tiribdi. Afandi darhol otdan tushdi-yu, egarni otdan oldi, egarni minganicha hokimning hovlisiga kirdi. Hokim buni ko‘rib: Bu qanaqasi?—deb so‘radi.
— Podshoning amri shu,— dedi Afandi.
Afandi egardan tushmasdan turib, palovdan to‘yib yegach podshoning amrini hokimga aytdi. Hokim Afandidan koyidi:
— Shu gapingizni avval aytsangiz bo‘lmasmidi, bu aqlni sizga kim o‘rgatdi?
Afandi javob berdi:
— Osh o‘rgatdi, begim, osh!
Afandi «parrandalarning tilini bilaman» deb maqtanib yurar edi. podsho buni eshitib uni ovga olib chiqdi.
Yo‘lda ketishayotgan edi, podsho vayronada sayrab turgan bir boyqushni ko‘rib Afandidan so‘radi:
— Boyqush nima deb sayrayapti?
— Boyqush aytdiki,— dedi Afandi,— Agar podshoning zulmi shu xilda keta bersa tez kunda shahar ham mening makonimga aylanadi.
Yo‘lda ketishayotgan edi, podsho vayronada sayrab turgan bir boyqushni ko‘rib Afandidan so‘radi:
— Boyqush nima deb sayrayapti?
— Boyqush aytdiki,— dedi Afandi,— Agar podshoning zulmi shu xilda keta bersa tez kunda shahar ham mening makonimga aylanadi.
Afandining mahallasidagi xasis bir boy qachon mehmon kelsa, bir patnusda suvi qochgan patirni olib chiqib qo‘yar, uni hech kim sindirolmaganidan yana butunicha olib kirib ketar edi. Bir mehmondorchilikdan keyin xizmatkor boyagi patirni ichkariga qaytarib olib ketayotganda, ostonaga qoqilib yiqildi-yu, patirni sindirib qo‘ydi. Boy «oh» deb, o‘zini tashlab hushidan keta yozdi. Afandi darrov o‘rnidan turib, patirning siniqlarini terdi, ularni boyga uzatib tasalli berdi:
— O‘zingizni bosing, boy buva, buning iloji oson: ko‘chaning boshida qadoqchi o‘tiribdi, yugurib chiqsangiz, sakkizta qadoq bilan patiringizni butunlab beradi.
— O‘zingizni bosing, boy buva, buning iloji oson: ko‘chaning boshida qadoqchi o‘tiribdi, yugurib chiqsangiz, sakkizta qadoq bilan patiringizni butunlab beradi.
Poshsho bir o‘lkaga yurish qilish oldidan Afandiga buyurdi:
— Yeb-ichib yotish yetar endi, sen ham yurishga tayyorlan, Davrimiz — qilich, kamon, o‘qlar asri, gap-so‘zniki emas. Bu yurishda men bilan birga bo‘lasan!
Afandi yurishdan qoldirishini so‘rab qancha yalinmasin natija chiqmadi. Oxiri u nochor bir kamonni yelkasiga ilib, eshagiga minib poshshoning huzuriga yetib keldi. Bu ahvoldan ajablangan poshsho kulib undan so‘radi:
— Afandi, bu nima qiliq? Nahotki, ot topolmay eshak minib kelgan bo‘lsang?
— Iloji bo‘lmadi, shohim, eshagim yalinib: «Poshshoning sendan ajralgusi kelmasa, men ham sendan ajrala olmayman, sen qayerda bo‘lsang, birga borishim kerak», - deb turib oldi.
Afandining tixirligini ko‘rgan poshsho atrofdagilarga ham ta’sir qilish maqsadida:
— Yaxshi kamon olibsanu o‘qing ko‘rinmaydi.
— Uq menda yo‘q.
— Dushmanni nima bilan otasan?
— Bizga otgan o‘qlarini terib olib, o‘zlariga otaman,
— Ahmoq ekansan, agar dushman bizga qarshi sira ham otmasachi?
— Agar dushman bizga qarshi otmasa, juda yaxshi, unda urush bo‘lmaydi! Menga o‘qning nima keragi bor,— javob berdi Afandi.
— Yeb-ichib yotish yetar endi, sen ham yurishga tayyorlan, Davrimiz — qilich, kamon, o‘qlar asri, gap-so‘zniki emas. Bu yurishda men bilan birga bo‘lasan!
Afandi yurishdan qoldirishini so‘rab qancha yalinmasin natija chiqmadi. Oxiri u nochor bir kamonni yelkasiga ilib, eshagiga minib poshshoning huzuriga yetib keldi. Bu ahvoldan ajablangan poshsho kulib undan so‘radi:
— Afandi, bu nima qiliq? Nahotki, ot topolmay eshak minib kelgan bo‘lsang?
— Iloji bo‘lmadi, shohim, eshagim yalinib: «Poshshoning sendan ajralgusi kelmasa, men ham sendan ajrala olmayman, sen qayerda bo‘lsang, birga borishim kerak», - deb turib oldi.
Afandining tixirligini ko‘rgan poshsho atrofdagilarga ham ta’sir qilish maqsadida:
— Yaxshi kamon olibsanu o‘qing ko‘rinmaydi.
— Uq menda yo‘q.
— Dushmanni nima bilan otasan?
— Bizga otgan o‘qlarini terib olib, o‘zlariga otaman,
— Ahmoq ekansan, agar dushman bizga qarshi sira ham otmasachi?
— Agar dushman bizga qarshi otmasa, juda yaxshi, unda urush bo‘lmaydi! Menga o‘qning nima keragi bor,— javob berdi Afandi.
Podsho Afandiga bir eshakni mulla qilib berasan, deb topshirdi. Afandi o‘n yil muddat bilan xizmat haqiga ming tilla so‘radi. Podsho Afandining taklifiga ko‘ndi va shunday shart qo‘ydi:
— Aytgan muhlatingda eshakni mulla qilib bermasang boshingni olaman! Afandi ham shartga rozi bo‘ldi va ming tilla bilan eshakni olib uyiga jo‘nadi. Afandi voqeani xotiniga aytib bergan edi, u juda qo‘rkib ketdi.
— Voy, sho‘rim qursin, eshak ham mulla bo‘ladimi?
— Ey, xotin! — taskin bera boshladi, Afandi,— nimaga qo‘rqasan, o‘n yilgacha kim boru kim yo‘q, yo Podsho o‘ladi, yo eshak.
— Aytgan muhlatingda eshakni mulla qilib bermasang boshingni olaman! Afandi ham shartga rozi bo‘ldi va ming tilla bilan eshakni olib uyiga jo‘nadi. Afandi voqeani xotiniga aytib bergan edi, u juda qo‘rkib ketdi.
— Voy, sho‘rim qursin, eshak ham mulla bo‘ladimi?
— Ey, xotin! — taskin bera boshladi, Afandi,— nimaga qo‘rqasan, o‘n yilgacha kim boru kim yo‘q, yo Podsho o‘ladi, yo eshak.
Afandi ko‘za ko‘tarib suvga ketayotgan o‘g‘lining yuziga bir tarsaki urib: “Ko‘zani sindirma” dedi.
— Bu nimasi,— dedi xotini,— ko‘zani sindirmasdan turib nega urasiz?
Afandi javob berdi:
— Sindirgandan keyin urishning nima foydasi bor, hozir ehtiyot shart-da.
— Bu nimasi,— dedi xotini,— ko‘zani sindirmasdan turib nega urasiz?
Afandi javob berdi:
— Sindirgandan keyin urishning nima foydasi bor, hozir ehtiyot shart-da.
Afandini o‘g‘li maktabga boribdi. O‘qituvchisi unga savol beribdi:
— Birov senga olma bersa nima unga deysan?
— Olma yuvilganmi deyman, ustoz, - javob beribdi bola.
— Birov senga olma bersa nima unga deysan?
— Olma yuvilganmi deyman, ustoz, - javob beribdi bola.
Podsho saroyida sarkardalar suhbatlashib o‘tirishar, har kim o‘z qahramonligini aytib, lof urar edi. Bir maqtanchoq bunday dedi:
— Urush shunday qattiq bo‘ldiki, o‘q bamisoli yomg‘ir bo‘lib yog‘ar edi, dushman bilan aralashib ketib qilich tagida qolibman, kallam uzilib, bo‘ynimning terisiga ilinib qolibdi...
Suxbatda Afandi ham bor edi, so‘z qistirdi.
— Urushda odam qizishib ketgandan keyin shunaqa bo‘lar ekan-da, sizning boshingiz bo‘yningizning terisiga ilinib qolibdi-ku, mening boshim yelkamdan tushib, uch-to‘rt yumalaganini bilganim yo‘q, urusha berdim....
— Urush shunday qattiq bo‘ldiki, o‘q bamisoli yomg‘ir bo‘lib yog‘ar edi, dushman bilan aralashib ketib qilich tagida qolibman, kallam uzilib, bo‘ynimning terisiga ilinib qolibdi...
Suxbatda Afandi ham bor edi, so‘z qistirdi.
— Urushda odam qizishib ketgandan keyin shunaqa bo‘lar ekan-da, sizning boshingiz bo‘yningizning terisiga ilinib qolibdi-ku, mening boshim yelkamdan tushib, uch-to‘rt yumalaganini bilganim yo‘q, urusha berdim....
Bir kuni afandi cho‘lda ketayotsa, oldidan sehrli ko‘za chiqibdi. Afandi ko‘zani ishqalabdi. Ichidan katta jin chiqib:
— Amringizga muntazirman, - debdi.
— Uyga ketgim kelyapti, - debdi afandi.
— Unda ketdik, - debdi jin.
— Tezroq ketgim kelyapti, - desa
— Unaqada yugurdik, - dermish jin...
— Amringizga muntazirman, - debdi.
— Uyga ketgim kelyapti, - debdi afandi.
— Unda ketdik, - debdi jin.
— Tezroq ketgim kelyapti, - desa
— Unaqada yugurdik, - dermish jin...
