Афанди ҳақида латифалар
Ёзнинг иссиқ, дим кунларининг бирида подшо Афанди билан боққа чиқди. Пашшалар бет-қўлига қўна берганидан безор бўлган подшо сўради:
— Нега бу пашшалар фақат менга ёпишадилар, сира сизга қўнмайди?
— Зеҳн қўйиб қарасинлар,— жавоб берди Афанди, — пашшаларнинг ҳаммаси ўз пашшангиз!
— Нега бу пашшалар фақат менга ёпишадилар, сира сизга қўнмайди?
— Зеҳн қўйиб қарасинлар,— жавоб берди Афанди, — пашшаларнинг ҳаммаси ўз пашшангиз!
Подшо Афандига буюрди:
— Мана бу отга миниб, эгардан тушмасдан ҳокимни айтиб келинг! Афанди отга миниб, ҳокимнинг уйига борди, девордан қараса, ҳоким меҳмонлари билан палов еб ўтирибди. Афанди дарҳол отдан тушди-ю, эгарни отдан олди, эгарни минганича ҳокимнинг ҳовлисига кирди. Ҳоким буни кўриб: Бу қанақаси?—деб сўради.
— Подшонинг амри шу,— деди Афанди.
Афанди эгардан тушмасдан туриб, паловдан тўйиб егач подшонинг амрини ҳокимга айтди. Ҳоким Афандидан койиди:
— Шу гапингизни аввал айтсангиз бўлмасмиди, бу ақлни сизга ким ўргатди?
Афанди жавоб берди:
— Ош ўргатди, бегим, ош!
— Мана бу отга миниб, эгардан тушмасдан ҳокимни айтиб келинг! Афанди отга миниб, ҳокимнинг уйига борди, девордан қараса, ҳоким меҳмонлари билан палов еб ўтирибди. Афанди дарҳол отдан тушди-ю, эгарни отдан олди, эгарни минганича ҳокимнинг ҳовлисига кирди. Ҳоким буни кўриб: Бу қанақаси?—деб сўради.
— Подшонинг амри шу,— деди Афанди.
Афанди эгардан тушмасдан туриб, паловдан тўйиб егач подшонинг амрини ҳокимга айтди. Ҳоким Афандидан койиди:
— Шу гапингизни аввал айтсангиз бўлмасмиди, бу ақлни сизга ким ўргатди?
Афанди жавоб берди:
— Ош ўргатди, бегим, ош!
Афанди «паррандаларнинг тилини биламан» деб мақтаниб юрар эди. подшо буни эшитиб уни овга олиб чиқди.
Йўлда кетишаётган эди, подшо вайронада сайраб турган бир бойқушни кўриб Афандидан сўради:
— Бойқуш нима деб сайраяпти?
— Бойқуш айтдики,— деди Афанди,— Агар подшонинг зулми шу хилда кета берса тез кунда шаҳар ҳам менинг маконимга айланади.
Йўлда кетишаётган эди, подшо вайронада сайраб турган бир бойқушни кўриб Афандидан сўради:
— Бойқуш нима деб сайраяпти?
— Бойқуш айтдики,— деди Афанди,— Агар подшонинг зулми шу хилда кета берса тез кунда шаҳар ҳам менинг маконимга айланади.
Афандининг маҳалласидаги хасис бир бой қачон меҳмон келса, бир патнусда суви қочган патирни олиб чиқиб қўяр, уни ҳеч ким синдиролмаганидан яна бутунича олиб кириб кетар эди. Бир меҳмондорчиликдан кейин хизматкор бояги патирни ичкарига қайтариб олиб кетаётганда, остонага қоқилиб йиқилди-ю, патирни синдириб қўйди. Бой «оҳ» деб, ўзини ташлаб ҳушидан кета ёзди. Афанди дарров ўрнидан туриб, патирнинг синиқларини терди, уларни бойга узатиб тасалли берди:
— Ўзингизни босинг, бой бува, бунинг иложи осон: кўчанинг бошида қадоқчи ўтирибди, югуриб чиқсангиз, саккизта қадоқ билан патирингизни бутунлаб беради.
— Ўзингизни босинг, бой бува, бунинг иложи осон: кўчанинг бошида қадоқчи ўтирибди, югуриб чиқсангиз, саккизта қадоқ билан патирингизни бутунлаб беради.
Пошшо бир ўлкага юриш қилиш олдидан Афандига буюрди:
— Еб-ичиб ётиш етар энди, сен ҳам юришга тайёрлан, Давримиз — қилич, камон, ўқлар асри, гап-сўзники эмас. Бу юришда мен билан бирга бўласан!
Афанди юришдан қолдиришини сўраб қанча ялинмасин натижа чиқмади. Охири у ночор бир камонни елкасига илиб, эшагига миниб пошшонинг ҳузурига етиб келди. Бу аҳволдан ажабланган пошшо кулиб ундан сўради:
— Афанди, бу нима қилиқ? Наҳотки, от тополмай эшак миниб келган бўлсанг?
— Иложи бўлмади, шоҳим, эшагим ялиниб: «Пошшонинг сендан ажралгуси келмаса, мен ҳам сендан ажрала олмайман, сен қаерда бўлсанг, бирга боришим керак», - деб туриб олди.
Афандининг тихирлигини кўрган пошшо атрофдагиларга ҳам таъсир қилиш мақсадида:
— Яхши камон олибсану ўқинг кўринмайди.
— Уқ менда йўқ.
— Душманни нима билан отасан?
— Бизга отган ўқларини териб олиб, ўзларига отаман,
— Аҳмоқ экансан, агар душман бизга қарши сира ҳам отмасачи?
— Агар душман бизга қарши отмаса, жуда яхши, унда уруш бўлмайди! Менга ўқнинг нима кераги бор,— жавоб берди Афанди.
— Еб-ичиб ётиш етар энди, сен ҳам юришга тайёрлан, Давримиз — қилич, камон, ўқлар асри, гап-сўзники эмас. Бу юришда мен билан бирга бўласан!
Афанди юришдан қолдиришини сўраб қанча ялинмасин натижа чиқмади. Охири у ночор бир камонни елкасига илиб, эшагига миниб пошшонинг ҳузурига етиб келди. Бу аҳволдан ажабланган пошшо кулиб ундан сўради:
— Афанди, бу нима қилиқ? Наҳотки, от тополмай эшак миниб келган бўлсанг?
— Иложи бўлмади, шоҳим, эшагим ялиниб: «Пошшонинг сендан ажралгуси келмаса, мен ҳам сендан ажрала олмайман, сен қаерда бўлсанг, бирга боришим керак», - деб туриб олди.
Афандининг тихирлигини кўрган пошшо атрофдагиларга ҳам таъсир қилиш мақсадида:
— Яхши камон олибсану ўқинг кўринмайди.
— Уқ менда йўқ.
— Душманни нима билан отасан?
— Бизга отган ўқларини териб олиб, ўзларига отаман,
— Аҳмоқ экансан, агар душман бизга қарши сира ҳам отмасачи?
— Агар душман бизга қарши отмаса, жуда яхши, унда уруш бўлмайди! Менга ўқнинг нима кераги бор,— жавоб берди Афанди.
Подшо Афандига бир эшакни мулла қилиб берасан, деб топширди. Афанди ўн йил муддат билан хизмат ҳақига минг тилла сўради. Подшо Афандининг таклифига кўнди ва шундай шарт қўйди:
— Айтган муҳлатингда эшакни мулла қилиб бермасанг бошингни оламан! Афанди ҳам шартга рози бўлди ва минг тилла билан эшакни олиб уйига жўнади. Афанди воқеани хотинига айтиб берган эди, у жуда қўркиб кетди.
— Вой, шўрим қурсин, эшак ҳам мулла бўладими?
— Эй, хотин! — таскин бера бошлади, Афанди,— нимага қўрқасан, ўн йилгача ким бору ким йўқ, ё Подшо ўлади, ё эшак.
— Айтган муҳлатингда эшакни мулла қилиб бермасанг бошингни оламан! Афанди ҳам шартга рози бўлди ва минг тилла билан эшакни олиб уйига жўнади. Афанди воқеани хотинига айтиб берган эди, у жуда қўркиб кетди.
— Вой, шўрим қурсин, эшак ҳам мулла бўладими?
— Эй, хотин! — таскин бера бошлади, Афанди,— нимага қўрқасан, ўн йилгача ким бору ким йўқ, ё Подшо ўлади, ё эшак.
Афанди кўза кўтариб сувга кетаётган ўғлининг юзига бир тарсаки уриб: «Кўзани синдирма» деди.
— Бу нимаси,— деди хотини,— кўзани синдирмасдан туриб нега урасиз?
Афанди жавоб берди:
— Синдиргандан кейин уришнинг нима фойдаси бор, ҳозир эҳтиёт шарт-да.
— Бу нимаси,— деди хотини,— кўзани синдирмасдан туриб нега урасиз?
Афанди жавоб берди:
— Синдиргандан кейин уришнинг нима фойдаси бор, ҳозир эҳтиёт шарт-да.
Афандини ўғли мактабга борибди. Ўқитувчиси унга савол берибди:
— Биров сенга олма берса нима унга дейсан?
— Олма ювилганми дейман, устоз, - жавоб берибди бола.
— Биров сенга олма берса нима унга дейсан?
— Олма ювилганми дейман, устоз, - жавоб берибди бола.
Подшо саройида саркардалар суҳбатлашиб ўтиришар, ҳар ким ўз қаҳрамонлигини айтиб, лоф урар эди. Бир мақтанчоқ бундай деди:
— Уруш шундай қаттиқ бўлдики, ўқ бамисоли ёмғир бўлиб ёғар эди, душман билан аралашиб кетиб қилич тагида қолибман, каллам узилиб, бўйнимнинг терисига илиниб қолибди...
Сухбатда Афанди ҳам бор эди, сўз қистирди.
— Урушда одам қизишиб кетгандан кейин шунақа бўлар экан-да, сизнинг бошингиз бўйнингизнинг терисига илиниб қолибди-ку, менинг бошим елкамдан тушиб, уч-тўрт юмалаганини билганим йўқ, уруша бердим....
— Уруш шундай қаттиқ бўлдики, ўқ бамисоли ёмғир бўлиб ёғар эди, душман билан аралашиб кетиб қилич тагида қолибман, каллам узилиб, бўйнимнинг терисига илиниб қолибди...
Сухбатда Афанди ҳам бор эди, сўз қистирди.
— Урушда одам қизишиб кетгандан кейин шунақа бўлар экан-да, сизнинг бошингиз бўйнингизнинг терисига илиниб қолибди-ку, менинг бошим елкамдан тушиб, уч-тўрт юмалаганини билганим йўқ, уруша бердим....
